Wolica

Najstarsza wzmianka o Wolicy pochodzi z połowy XIV wieku. Pierwotna nazwa Wolicy to Sanctus Petrus od nazwania kościoła fundowanego prawdopodobnie przez Piotra Węgrzyna ok. roku 1361. Od roku 1435 właścicielem Wolicy był Piotr ze Zboisk, Petrus de Boyska, a około roku 1539 wieś była w posiadaniu Mikołaja Herburta Odnowskiego. W połowie XIX w właścicielem posiadłości tabularnej Wolica był Józef Gołaszewski, a pod koniec XIX wieku właścicielami tabularnymi dóbr we wsi byli Szymon, Zysie i Berko Kornreich. 
W 1905r. Mojżesz Kanner oraz dwóch współwłaścicieli posiadali we wsi obszar 171,8 ha, a w 1911 Mojżesz Kanner 51 ha. W roku 1787 całkowita powierzchnia wsi wynosiła 8.13 km² i liczyła 200 mieszkańców. W roku 1898 wieś liczyła 392 osoby oraz 58 domów, pow. wsi wynosiła 3,98 km². Przeważała ludność rusińska, mieszkali tu również Polacy oraz Żydzi. 
Wolicka osada zamieszkiwana była przez ludność rdzennie polską, należącą do kościoła parafialnego w Bukowsku, o czym świadczy zachowany dokument historyczny, pisany w języku łacińskim. Wraz ze wzmożonym osadnictwem rusko – wołoskim, następowała stopniowa rutenizacja, czyli wzmocnienie więzi wyznaniowych nowych mieszkańców wsi. 
W 1939 r. liczyła 590 mieszkańców: 515 Ukraińców, 70 Polaków, 5 Żydów. Mimo upływu lat, ślady ruskich wpływów można odnaleźć jeszcze dziś w niektórych obiektach architektonicznych. Najokazalszym spośród nich jest budynek starej cerkwi greckokatolickiej. Godny uwagi jest fakt, że już w 1515r. istniała tu cerkiew, która znajdowała się wtedy w górnej części wioski na przysiółku Wólka zwanej "Wilci". W 1572r. za duszpasterza. o. Stefana Wolickiego została przeniesiona do centrum wsi, gdzie ją przebudowano. Odbyło się to na koszt Anastazji i Teodora Niemczanina. W 1820 zamknięto świątynię i nakazano wybudować nową. 
Nowa murowana cerkiew, istniejąca do dziś, powstała w 1826 r., była bogato wyposażona, z pięknym wystrojem, carskimi wrotami i prześlicznymi ikonami na ścianach. Znajdował się  w niej niezapomniany obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus, obrazy Św. Piotra, Pawła i Jana, a także postać Pana Jezusa. Najprawdopodobniej na suficie znajdowało się malowidło ścienne przedstawiające „Zdjęcie Pana Jezusa z krzyża”. Świątynia była kilkakrotnie odnawiana w latach 1907/1911. Parafia greckokatolicka obejmowała miejscowości Wolica, Pobiedno, Ratnawica, Zboiska, Bukowsko i Podwapienne. Obok cerkwi stoi parawanowa dzwonnica również z 1826r. Dzwonnica wybudowana  na rzucie kwadratu, w przyziemiu znajduje się bramka, a górna kondygnacja jest przepruta z czterech stron półkolistymi arkadami.

W niedalekiej odległości od cerkwi była plebania (na polach rozciągających się w kierunku wsi), w której zamieszkiwał pop Małko z rodziną. Gdy Ukraińcy opuszczali wieś podczas akcji „Wisła”, prawie doszczętnie zniszczyli cerkiew, zabierając co się dało. Parafia greckokatolicka pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła istniała do roku 1947. Po wojnie cerkiew przekształcono na kościół katolicki, który jest filią kościoła rzymskokatolickiego Parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Bukowsku. Po 1947 przerobiono kopuły cerkiewne na pseudogotyckie wieże, następnie, pod koniec XX wieku cerkiew i dzwonnica została całkowicie wyremontowana przez mieszkańców wioski. Zmieniono wystrój kościoła, zadbano o obejście wokół niego. 
Obok kościoła na zboczach wzgórza znajduje się cmentarz wyznawców obu obrządków. Na starym, greckokatolickim cmentarzu zachowały się ludowe nagrobki kamienne, w kształcie krzyży z rzeźbą Chrystusa na cokołach z pocz. XX wieku, wykonane przez kamieniarzy z Brusna Starego lub ze wsi Przybyszów koło Karlikowa. 

Na terenie wsi znajdują się oznaki pobożności, pełniące bardzo ważną  rolę dla mieszkańców. Przy rozwidleniu dróg wybudowana tuż po I wojnie światowej, znajduje się czterometrowa, słupowa kapliczka, zwieńczona kamiennym krzyżem, w którym wykuty jest ukrzyżowany Chrystus. Pod krzyżem wykuta jest mała wnęka, a w niej figurka Matki Bożej. Kapliczka wykonana z "przybyszowskiego" piaskowca.Trochę wyżej przy drodze do kościoła stoi współczesna kapliczka przydrożna, o ubogaconej formie i wotywie. Godna uwagi jest jeszcze jedna „domkowa” kapliczka wymurowana z cegły, zwieńczona metalowym krzyżem, z dwoma wnękami stojąca na przysiółku „Wólka”.
Najsmutniejsze i najtrudniejsze były lata okupacji niemieckiej. Prawie cała wioska była zniszczona podczas bombardowania przez eskadrę samolotów niemieckich. Stacjonowała tutaj niemiecka 68 Dywizja Piechoty Wehrmachtu (XXIV Korpus Pancerny). Wielu mieszkańców wyjechało wówczas na przymusowe roboty do Niemiec. Pod koniec 1944r, kiedy we wsi ucichły działania wojenne, rozpoczęła się jeszcze bardziej brzemienna w skutkach, burzliwa działalność Ukraińskiej Powstańczej Armii. Ludność polską dotknęły represje i prześladowania. Banderowcy napadali na wioskę, okradali i zabijali bezbronnych. Po akcji „Wisła", gdy wysiedlono ludność ukraińską, wieś opustoszała, pozostało zaledwie 13 Polaków.  Z biegiem czasu zaczęli przybywać osiedleńcy.
Pod koniec XIX w wybudowano murowaną czteroklasową szkołę. W roku 1994 rozpoczęto budowę nowej szkoły, a mieszkańcy wsi wszystkie prace murarskie wykonali nieodpłatnie. Obecnie w tym budynku mieści się Środowiskowy Dom Samopomocy. We wsi znajdował się młyn wodny oraz sklep, m. in.; u państwa: Szaszowskich, Mrozów, Woźniczaków. Działało tutaj kółko rolnicze, powstałe z potrzeby wolickich rolników, którzy dążyli do odmiany losu polskiego chłopa. Odegrało ono ważną rolę w podtrzymywaniu i kształtowaniu świadomości narodowej wśród mieszkańców wsi oraz w wprowadzeniu postępu w rolnictwie. W latach 60-tych mieszkańcy wioski sposobem gospodarczym dokonali elektryfikacji wsi. W 1989r. doprowadzono do 52 budynków gaz ziemny, a w 1995r przeprowadzono telefonizację wsi.  
W roku 1954 mieszkańcy założyli pierwszy oddział Ochotniczej Straży Pożarnej, który użytkował część plebani greckokatolickiej. Obecnie jest nowa remiza strażacka, której budowę rozpoczęto w 1991r. 
Na zboczu góry Finiów - ok. 400 m n.p.m.  w 2009 r powstała farma wiatrowa. Średnica jednej turbiny wiatrowej wirnika ma 92 metry, a moc maksymalna pojedynczej turbiny to 2 MW. Śmigła pracują na wysokości 126 metrów, jedno śmigło waży ok. 10 ton, a pod każdą turbiną znajduje się 300 ton żelbetu.
Ze zbocza góry Finiów i z Czerpadła rozciągają się przepiękne widoki na dolinę rzeki Sanoczek, w której usytuowana jest malownicza miejscowość gminy Bukowsko - Wolica. Zachwycające panoramy, wspaniała natura, liczne wzniesienia, gdzie cienista polana da odpoczynek wędrującym, umili ich chłodem i zapachem. Latem nakarmi poziomkami, malinami, czernicami, a jesienią obdarzy grzybami. Urokliwość krajobrazu wynika ze zróżnicowanych form terenu oraz z bogactwa fauny i flory. Przyjaźni i gościnni mieszkańcy ugoszczą wędrujących nie tylko wspomnieniami z dawnych lat.    

Maria Ambicka