Tokarnia

Wieś położona jest na północno-wschodnim stoku lesistego pasma Bukowicy nad źródłami Sanoczka. Miejscowość powstała w okresie wzmożonej kolonizacji obszarów górskich przyległych do Bukowska. Osada została założona w 1539 roku jako własność Mikołaja Herburta Odnowskiego z Felsztyna. Wieś liczyła wówczas 17 mieszkańców, wśród których był sołtys i ksiądz, co ciekawe, posiadała również młyn. Od 1552 do 1595 roku mieszkańcami Tokarni byli m.in.: Jurko, Szoch (kmieć), Klucz Paniczów, Sawka, Łukacz, Kisalik, Kuźma Pańko,… W XIX wieku wieś należała do Katarzyny z Bołoz - Antoniewiczów Romaszkanowej, żony Piotra Romaszkana, a od niej w 1832 roku wieś odkupili małżonkowie - Wiktor i Łucja z Ostaszewskich Gniewoszowie. Następnie dziedzicem Tokarni był ich syn - Feliks z Oleksowa Gniewosz, a z kolei jego syn - Wiktor Gniewosz w 1916 roku odsprzedał te dobra Eustachemu Ściborowi - Rylskiemu. Tokarnia to region nie tylko interesujący krajobrazowo, lecz także kraina o bogatej i skomplikowanej historii. Nigdy nie było tu spokojnie, a przybyli osadnicy musieli się bronić przed ciągłymi najazdami Tatarów oraz „beskidników”. W roku 1898 wioska liczyła już 430 mieszkańców zamieszkujących 68 domów. Wówczas występowały tu m.in. takie nazwiska jak: Bierówka, Celep, Dewerenda, Dyrcz, Falter, Hołak, Luberda, Leszanty, Misko, Makara, Janicki, Kuncio, Korabik, Kril, Konik, Kuryl, Kuryło, Podubinski, Ostafi, Pańko, Piszczatyn, Podwapinski, Romaniak, Sadowski, Szpynda, Sliz, Szczerba, Szponda, Suszko, Tais, Tauftar, Tylawski, Wutzke. Poza działalnością rolniczą pod koniec XIX wieku rozpoczęto w Tokarni wydobycie ropy naftowej w dolinie potoku Sanoczek. W Tokarni była parafia greckokatolicka oraz drewniany kościół najpierw p.w. Zaśnięcia Najświętszej Dziewicy Marii,a później p.w. Św. Michała Archanioła. W 1785 roku było 280 grekokatolików, a w 1936 już 612. W latach międzywojennych mieszkańcy Tokarni jeździli do pracy w Ławarce na Słowacji, skąd przywozili m.in. pieprz, tytoń, pończochy. W okresie II wojny światowej działał na tych terenach oddział partyzancki Karpaty „Południe”, do którego 10 sierpnia 1944 r. przyłączył się oddział radziecki liczący ponad 200 żołnierzy z pułku rozbitego w rejonie Sanoka. Oddział ten dysponował radiostacją, pozwalającą na utrzymanie kontaktu z dowództwem mjr. Korwina i działał na zapleczu frontu. Działania na tyłach wroga były intensywne i sprawiały Niemcom sporo kłopotu. 10 sierpnia w potyczce z oddziałem niemieckiej piechoty w „kopalni -Tokarnia” nieprzyjaciel stracił 10 ludzi. Pod koniec sierpnia partyzanci odnotowali kolejne sukcesy. W końcu jednak oddział został okrążony przez jednostkę 24 niemieckiego korpusu pancernego i w nocy z 20/21 września 1944 r. zmuszony do przekroczenia linii frontu. W czasie rozformowania liczył 21 oficerów i 439 szeregowych, w tym 7 oficerów i 239 szeregowych Armii Czerwonej. Akcja Niemców była brzemienna w skutkach dla mieszkańców Tokarni, bowiem wycofując się podpalali domy i z ogólnej liczby 98 numerów ocalało zaledwie 7 domów, a straty objęły także 13 koni i 31 sztuk bydła. Dzień wyzwolenia nadszedł 19 września 1944 r. jednak nie były to jeszcze spokojne czasy. 30 stycznia 1946 r. banda UPA spaliła 6 domów należących do rodzin, które nie chciały z nimi współpracować. Następnie w ramach „Akcji Wisła” większość mieszkańców wioski wysiedlono na Ukrainę, a część do powiatu gdańskiego w okolice Bytowa. Pozostało tu tylko trzy rodziny rzymsko-katolickie: Rakoczych, Koników i Burnatów, a mieszkała tu jeszcze polska rodzina Czajkowskich oraz dwie rodziny żydowskie, z których jedna była właścicielem karczmy, a druga tartaku. W 1960 r. z nakazu władz komunistycznych została rozebrana cerkiew i dziś na tym miejscu stoi kapliczka, trzy kamienne nagrobki oraz kilka starych drzew.

Na jakiś czas życie w Tokarni zamarło, ale już na wiosnę 1961 r. po podpisaniu kontraktu, zaczęli przybywać tu nowi osiedleńcy: Falandysz Mieczysław, Zingota Stanisław, Lasik Marian, Miska Władysław (z Łodzi) powrócił Celep Stanisław (na krótko), Sadowski Jan a następnie Mazur Franciszek, Gembuś Władysław, Jadwisieńczak Józef, Piś Tadeusz, rodziny Kawałków, Królów, Krzysztofów (z Mszany), Tylków (z Zakopanego). Przeciętnie, każdy z osadników dostawał 10-15 ha ziemi. We wrześniu 1961 roku w domu rodziny Krzysztofów znalazł siedzibę pierwszy sklep. W latach następnych GS „SCh” z Bukowska, przy udziale mieszkańców wsi, wybudowała sklep drewniany a następnie murowany. Również w domu Krzysztofów mieściła się 4-klasowa szkoła podstawowa, przenoszona kolejno do domu Lasika, a następnie Uziela. Pierwszym nauczycielem był Czytajło Kazimierz z Nagórzan, a następnie Dobrzańska Anna z.d. Kubacka, Dybiak Antoni i Maciejowska Maria.

                                                                                                   Zdzisław Bednarczyk